Boer Thijs, de held in mijn leiderschap boek ‘Shit Happens’, is overleden. Thijs was geen gewone boer; hij was overtuigd biologisch boer. Door zijn eigen-wijsheid en de bezieling waarmee hij zijn bedrijf runde is hij voor veel managers, leiders en anderen een grote inspiratiebron geweest. Maar hoe kan het dat een biologische boer als Thijs een voorbeeld is voor managers?
Het begin: High input, high output
Laten we beginnen bij het begin. Toen Thijs het bedrijf van zijn vader overnam, was het een gangbaar bedrijf: hoge input (kunstmest, krachtvoer) en hoge output (hoge melk productie). Hij kende dus de klappen van de – wat in management termen genoemd wordt – Angelsaksische zweep. Efficiency en hoge productie om een zo goedkoop mogelijk eindproduct te leveren, staan centraal. Zijn medewerkers, de koeien, waren aangepast aan dit efficiency streven. Ze leefden in een kleine, efficiënte ligboxenstal, een soort van callcenter voor koeien. De horens van de koeien werden er in die tijd nog afgebrand, want dat leverde alleen maar gedoe op in zo’n kleine ruimte.
De ommezwaai: dansen op een dun koord
Na verloop van tijd begon deze werkwijze, op instignatie van zijn vrouw, te knagen bij boer Thijs. De neven effecten van deze productie wijze speelden hem steeds meer parten. “We dansten met deze productiewijze op een dun koord. Ik vroeg teveel van mijn koeien. Zoveel dat ze om de haverklap ziek waren. Elke week stond de dierenarts op de stoep.”, verwoordde Thijs dat tijdens de management sessies die ik op zijn boerderij verzorgde. Voor hem, als ‘manager’ van zijn organisatie, betekende dit veel stress; continu alert en gestrest, bang voor de volgende zieke medewerker en daardoor een daling in de productie. Continu willen bijsturen. Daar bovenop kwam dat hij inzag dat hij zijn eigen assets, de bodem, het water, de lucht, aan het vervuilen was. Kortom het was een, aan alle kanten, kwetsbaar systeem.
Uitgaan van de kracht van het systeem
Na lang wikken en wegen en tegen alle adviezen van de boekhouder en de veevoeder leverancier in, is Thijs – met een gezond portie eigen wijsheid – overgestapt naar een biologische bedrijfsvoering. Een bedrijfsvoering die gericht is op met de natuur meebewegen, niet er tegen in. Zijn koeien konden weer koe zijn: met horens en veel ruimte. Thijs managede met zijn handen over elkaar: vol vertrouwen in de kracht van zijn medewerkers, de koeien. De dierenarts kwam nog maar twee keer per jaar: “Omdat het verplicht was.”, bromde Thijs dan.
Investeren in de cultuur
De bodem, oftewel de cultuur van de organisatie is, in tegenstelling tot de Angelsaksisch benadering in organisaties en de landbouw, dé belangrijkste asset voor de boerderij van Thijs. In die bodem vinden er, net als in de cultuur van organisaties, aller onzichtbare, maar o zo belangrijke processen plaats die zorgen voor een levende bodem. En die levende bodem, zorgt voor een solide basis voor groei. Thijs investeerde veel in het voeden van de bodem. Door bijvoorbeeld ‘het gedoe’ (weerstand in veranderkundige termen) dat ontstaat bij het in beweging komen van zijn koeien, oftewel stront, toe te voegen aan de bodem. Of door ‘misoogst’ te laten composteren en weer toe te voegen aan de bodem.
De kracht van diversiteit
Thijs gokte met zijn bedrijfsvoering niet op één paard. Hij benutte de kracht van diversiteit en dat zag je in alles terug. Zo had hij verschillende koeienrassen en een rijk grasland: koeien salade noemde Thijs dat. Én had hij samen met zijn vrouw het bedrijf uitgebouwd tot een multifunctioneel bedrijf, zoals ze dat samen zo trots zeiden als ze de vele gasten die op hun bedrijf kwamen te woord stonden. Dat betekende dat er naast de koeien een zorg gedeelte is, een tuinderij met wel veertig verschillende gewassen, groentepakketten, een winkel en het verzuivelen van hun melkproducten. Door deze grote diversiteit is hu bedrijf een voorbeeld van de kracht van diversiteit en laten ze zien dat hoe grotere de diversiteit, hoe krachtiger het systeem is.
Inclusiviteit
Zowel voor Thijs als mens als in zijn bedrijfsvoering hoorde
alles en iedereen erbij en was samenwerking met de omgeving de basis. De
tuinderij is in de open grond. De gewassen staan in open verbinding met de
omgeving. De buitenwereld wordt niet buitengesloten en de planten staan niet op
substraten, zoals in de glastuinbouw, maar er wordt intensief mee samengewerkt.
Bij het planten, zaaien en oogsten wordt zelf rekening gehouden met de invloed
van de maan en sterren op de ontwikkeling van de gewassen.
Lastige elementen in het systeem van zijn bedrijf, zoals onkruid of ziekten,
worden gezien als signaal dat er iets mankeert in de (groei) context. Er wordt
niet direct ingegrepen maar eerst geschouwd wat er aan de orde is en vertrouwt
op de kracht van het zelf oplossend vermogen van het systeem. Voor Thijs had
alles en iedereen waarde.
Circulariteit: zonder einde, geen begin
Thijs bewoog in zijn ‘managen’ van zijn bedrijf mee met de natuur; ging er niet tegenin. Hij werkte met de cyclus van de natuur: de jaargetijden, waarbij er na de oogst ook tijd was voor rust en bezinning. Én hij sloot de cirkel op zijn bedrijf: de mest en de organische reststromen van de tuinderij worden niet afgevoerd maar ingezet voor groei. Het is einde is hiermee ook het begin.
Van ego naar Eco
Thijs is voor mij hét voorbeeld van het nieuwe, Rijnlandse, natuurlijke leiderschap dat we juist nu, in de vele transities (landbouw, economie, energie) waarin we ons nu bevinden, zo hard nodig hebben. Met zijn bedrijfsvoering en de keuzes die hij met zijn vrouw gemaakt heeft, laten ze zien wat in het groot ook nodig is. Door het scheppen van de juiste context – diversiteit, levende cultuur, inclusiviteit, circulariteit, meebewegen met de natuur – en zelf als leider een stapje terug doen, heeft hij laten zien wat de kracht is van ecologisch leiderschap.
Laat de benodigde beweging van egocentrisch leiderschap, waarbij de leider meent zelf betekenis te moeten geven aan de wereld, naar ecologisch leiderschap, waarbij de wereld betekenis geeft aan de leider, een ode zijn aan het werk en leven van Thijs. Dank voor je inspiratie en wijsheid, Thijs!
Oscar Jansen
